منظور از غبن فاحش چیست

خیار غبن

غبن در لغت به معنای ضرر و زیان رساندن، و به معنای آن است که یکی از دو طرف معامله دچار ضرر و زیان شده است. در حقوق خیار غبن را باید اینگونه تعریف کرد: اگر شخصی در معامله ایی به واسطه عدم تعادل بین عوضین متضرر شود، می تواند به واسطه این ضرر معامله را فسخ کند.

مثلا معاملات ملکی جزو عقود لازم هستند و عقد لازم به این معناست که نمی‌توان به راحتی و در هر شرایطی آن‌ را فسخ کرد. خیار غبن یکی از خیاراتی است که به واسطه آن می‌توان مبایعه نامه یا اجاره نامه را فسخ کرد. فرض کنید قرارداد خرید خانه ای را منعقد کرده اید. بعد از اینکه خانه را خریدید متوجه می شوید که خانه بسیار بیشتر از قیمت واقعی اش به شما فروخته شده است. بر اساس قانون مدنی در شرایطی که یکی از دو طرف معامله دچار ضرر و زیانی شود که ناشی از عدم رعایت تعادل بین عوضین معامله است ، می توان معامله را فسخ کرد . به این شرایط غبن در معامله گفته می شود که مواد 416 تا 421 قانون مدنی به آن پرداخته است.

شرایط ایجاد خیار غبن

برای آن که خیار غبن ایجاد شود باید شرایطی موجود باشد. حال آن شرایط چیست را در این بخش به آن می پردازیم.

در ابتدا مغبون (یعنی کسی که دچار ضرر شده است) نباید عالم به قیمت واقعی باشد؛ زیرا اگر عالم به غبن باشد خیار غبن به وجود نمی آید. ماده 418 قانون مدنی به این مورد اشاره دارد و قانونگذار بیان کرده است که اگر مغبون در حین معامله عالم به قیمت عادله بوده است خیار فسخ نخواهد داشت. همچنین اگر فرض کنیم که مغبون عالم به قیمت واقعی نبوده اما بدانیم که در صورت علم نیز این معامله را به دلیل شرایط اضطراری یا به دلیل نیاز خاصی که داشته، انجام میداده است بازهم خیار غبن به وجود نخواهد آمد. اما نکته مهم آن است که غبن فاحش باشد.

منظور از غبن فاحش چیست؟

منظور از غبن فاحش آن است که عرف با توجه به شرایط معامله، آن را نامتعارف بداند. مثلا ممکن است عرف در یک معامله، تفاوت قیمت یک میلیون تومانی را غبن فاحش بداند و در معامله دیگر به ارزش چند صد میلیون تومان، همین تفاوت قیمت را غبن فاحش نداند. به طور مثال در معامله خانه ای با ارزش 100 میلیون تومان ، 500 هزار تومان باعث نمی شود که خریدار بتواند معامله را با توجه به خیار غبن فسخ کند.

نکاتی در خصوص غبن

فوری بودن: در ماده 416 قانون مدنی آمده است که کسی مغبون شده است بعد از علم به غبن  می تواند معامله را فسخ کند. هم چنین در ماده 420 آمده است که فرد فریب خورده باید فورا بعد از اینکه متوجه فریب شد اقدام کند. در اصطلاح حقوقی زمان اعمال خیار غبن بعد از علم به غبن ، فوری است .

معوض بودن معامله: معامله باید یک معامله معوض باشد مثل قرارداد خرید و فروش. قرارداد بنابر طبیعت و ذات خود به این ترتیب است که هر کدام از طرفین قرارداد، در برابر مالی که پرداخت می کند و یا تعهدی که برای انجام کاری بر عهده می گیرد، مالی از طرف دیگری یا تعهدی را از جانب او برای خود بدست می آورد . به این دسته از عقود ، عقد معوض می گویند.)

عدم علم مغبون: در بالا هم ذکر شد که مغبون (یعنی کسی که دچار ضرر شده است) نباید عالم به قیمت واقعی باشد.

اشتباه در وصف اساسی: اگر ضرر فاحش (غبن) به علت اشتباه در وصف اساسی موضوع معامله باشد، خیار غبن راه ندارد؛ بلکه معامله باطل است.

سوال: آیا شخصی که طرف مقابل را مغبون کرده است می تواند با پرداخت تفاوت قیمت از اعمال خیار غبن جلوگیری کند؟

پاسخ: مطابق ماده 421 قانون مدنی، اگر شخصی که طرف مقابل را مغبون کرده، تفاوت قیمت را بپردازد، مغبون می تواند از قبول تفاوت قیمت امتناع ورزد و در نتیجه خیار غبن همچنان باقی بماند. ماده ۴۲۱ ق.م در این خصوص بیان می دارد: «اگر کسی که طرف خود را مغبون کرده است تفاوت قیمت را بدهد خیار غبن ساقط نمی شود مگر این که مغبون به اخذ تفاوت قیمت راضی گردد.» بدیهی است که اگر مغبون به دریافت تفاوت قیمت راضی شود، یعنی از اعمال خیار غبن خود صرف نظر کرده است.