همه چیز درباره نفقه همسر به بیان ساده

مقدمه

هر فردی ممکن است در وضعیت هایی دارای مسئولیت و وظایف حقوقی و یا شرعی باشد. در ازدواج نیز زن و مرد دارای وظایفی مانند حسن معاشرت زن و مرد، عدم اشتغال به به مشاغل منافی مصالح خانوادگی، تمکین و امثالهم است. یکی از وظایف حقوقی و شرعی مردان در زندگی مشترک پرداخت نفقه به همسر خود است. نفقه در لغت، به معنای هزینه و خرجی می باشد. لازم به ذکر است که پرداخت نفقه صرفا مختص به همسر نمی باشد و شامل فرزندان گاهی اقارب (مثل پدر و مادر) نیز می شود. نفقه چه در شرع و چه در قانون تعریف شده است و حتی ترک این وظیفه از منظر شرع و حقوق دارای عقوبت است.

با توجه به مقدمه فوق می توان اینطور گفت که نفقه به سبب زوجیت یا قرابت و خویشاوندی است که هزینه ایی می باشد که برای ادامه زندگی، صرف مخارج ضروری همسر و فرزندان، خویشاوندان می‏ شود.

نفقه در قرآن

در قرآن کریم، آیات متعددی درباره وجوب نفقه نازل شده است:

بسم الله الرحمن الرحيم

أَسْكِنُوهُنَّ مِنْ حَيْثُ سَكَنْتُمْ مِنْ وُجْدِكُمْ وَلَا تُضَارُّوهُنَّ لِتُضَيِّقُوا عَلَيْهِنَّ ۚ وَإِنْ كُنَّ أُولَاتِ حَمْلٍ فَأَنْفِقُوا عَلَيْهِنَّ حَتَّىٰ يَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ ۚ فَإِنْ أَرْضَعْنَ لَكُمْ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ ۖ وَأْتَمِرُوا بَيْنَكُمْ بِمَعْرُوفٍ ۖ وَإِنْ تَعَاسَرْتُمْ فَسَتُرْضِعُ لَهُ أُخْرَىٰ (طلاق آیه 6)

(زنانی که طلاق رجعی دهید تا در عدّه‌اند) آنها را در همان منزل خویش که میسّر شماست بنشانید و به ایشان (در نفقه و سکنی) آزار و زیان نرسانید تا آنان را در مضیقه و رنج در افکنید (که به ناچار از حق خود بگذرند) و به زنان مطلّقه اگر حامله باشند تا وقت وضع حمل نفقه دهید آن‌گاه اگر فرزند شما را شیر دهند اجرتشان را بپردازید و (در کار فرزند) میان خود به نیکی مشورت و سازش کنید. و اگر با هم سختگیری کنید (مادر صرف‌نظر کند تا) زن دیگری او را شیر دهد.

بسم الله الرحمن الرحيم

وَالْوَالِدَاتُ يُرْضِعْنَ أَوْلَادَهُنَّ حَوْلَيْنِ كَامِلَيْنِ ۖ لِمَنْ أَرَادَ أَنْ يُتِمَّ الرَّضَاعَةَ ۚ وَعَلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَكِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ ۚ لَا تُكَلَّفُ نَفْسٌ إِلَّا وُسْعَهَا ۚ لَا تُضَارَّ وَالِدَةٌ بِوَلَدِهَا وَلَا مَوْلُودٌ لَهُ بِوَلَدِهِ ۚ وَعَلَى الْوَارِثِ مِثْلُ ذَٰلِكَ ۗ فَإِنْ أَرَادَا فِصَالًا عَنْ تَرَاضٍ مِنْهُمَا وَتَشَاوُرٍ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا ۗ وَإِنْ أَرَدْتُمْ أَنْ تَسْتَرْضِعُوا أَوْلَادَكُمْ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ إِذَا سَلَّمْتُمْ مَا آتَيْتُمْ بِالْمَعْرُوفِ ۗ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ (بقره آیه 233)

و مادران بایستی دو سال کامل فرزندان خود را شیر دهند، البته آن کسی که خواهد فرزند را شیر تمام دهد؛ و به عهده صاحب فرزند است (یعنی پدر) که خوراک و لباس مادر را به حد متعارف بدهد، هیچ کس را تکلیف جز به اندازه طاقت نکنند، نه مادر باید در نگهبانی فرزند به زحمت و زیان افتد و نه پدر بیش از حدّ متعارف برای کودک متضرر شود. و اگر کودک را پدر نبود وارث باید در نگهداری او به حد متعارف قیام کند. و اگر پدر و مادر به رضایت و مصلحت دید یکدیگر بخواهند فرزند را از شیر بگیرند هر دو را رواست، و اگر خواهید که برای فرزندان دایه بگیرید آن هم روا باشد در صورتی که دایه را حقوقی به متعارف بدهید. و از خدا پروا کنید و بدانید که خداوند به کردار شما بیناست.

نفقه در حقوق ایران

ماده 1107 قانون مدنی نفقه را اینگونه تعریف کرده است: نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض. همچنین مطابق ماده 1106 قانون مدنی، در نکاح دائم، پرداخت نفقه زن، جزو وظایف شوهر است که به واسطه ازدواج، بر عهده او قرار می گیرد.

نفقه در ازدواج موقت: با تعاریف قانونی فوق و مفهوم مخالف ماده 1106 قانون مدنی در میابیم که نفقه زن در ازدواج موقت (نکاح منقطع) امکان پذیر نیست و تنها شامل ازدواج دائم است. البته باید دانست که مستند به ماده 1113 قانون مدنی شرط خلاف آن صحیح است. ماده 1113 قانون مدنی بیان داشته است که: در عقد انقطاع زن حق نفقه ندارد مگر اینکه شرط شده یا آنکه عقد مبنی بر آن جاری شده باشد

میزان نفقه: میزان نفقه زن با توجه به وضعیت و جایگاه زن تعیین می شود در نتیجه نمی توان به صورت رسمی نفقه را برای همه افراد جامعه نرخ ثابتی در نظر گرفت. تعیین وضعیت و جایگاه در زندگی مشترک عرفی است و در صورت اختلاف دادگاه آن را مشخص می کند.

جهیزیه و نفقه: ماده 1107 قانون مدنی تهیه اثاث منزل را برعهده مرد دانسته است. طبق این ماده لوازم منزل که به اصطلاح آن را جهاز می نامند برعهده مرد است اما در ایران مطابق عرف عمل می شود و برای تسهیل ازدواج تهیه وسایل منزل را زن تقبل می کند. به دلیل اینکه تهیه جهاز یک رسم است در هر قوم یا شهر نحوه آن متفاوت است. لازم به ذکر است که تهیه جهاز توسط زن به معنای انصارف او از مالکیت اثاث منزل نمی باشد و همچنان در مالکیت او باقی می ماند.

مطالعه بیشتر: جهیزیه چیست و استرداد و نکات جهیزیه

در چه زمان زن مستحق نفقه نیست؟

نکاح موقت: همانطور که بالاتر ذکر شد در نکاح منقطع یا همان نکاح موقت که به ازدواج صیغه ایی نیز شهرت دارد زن مستحق نفقه نخواهد بود اما شرط خلاف آن مبنی بر آنکه تادیه نفقه زن برعهده مرد قرار گیرد، مستند به ماده 1113 قانون مدنی صحیح است.

نشوز: همانطور که در مقدمه بیان شد، زن و مرد در قبال یکدیگر دارای وظایفی می باشند که یکی از وظایفی که قانون برای زن در مقابل شوهر برشمارده است تمکین خاص می باشد. تمکین خاص به معنای آمادگی زن در برقراری رابطه خاص زناشویی است. نشوز، به معنای عدم انجام وظایف زناشویی و ناسازگاری این چنینی، در زندگی مشترک است. عدم تمکین زن از شوهر خود، سبب نشوز زن است که به اصطلاح وی را ناشزه می نامند. یکی از آثاری که نشوز به همراه دارد این است که در دوره نشوز نفقه به زن تعلق نخواهد گرفت.

اسقاط نفقه زوجه

سوالی که مطرح است این است که آیا نفقه زن قابل اسقاط است؟ یا آنکه برای برقراری نفقه باید در عقد ذکر شود؟

سبب نفقه عقد نکاح است و بدون نیاز به ذکر آن در عقدنامه به صورت خودکار از حقوق زن می باشد. به عبارت دیگر نفقه از آثار عقد نکاح دائم است و بدون نیاز به ذکر یا شرط شدن آن در عقدنامه به زن تعلق خواهد گرفت. اما برای اسقاط نفقه باید در نظر داشته باشید که نفقه حال و گذشته (مثلا نفقه ماه ها و سال های قبل) به عنوان یک دین قابل اسقاط است. یعنی زن می تواند آن را مورد ابراء قرار دهد. (ابراء در لغت به معنای صرف نظر کردن از طلب توسط طلبکار است). اما نفقه آینده بنا بر نظر اکثر حقوقدانان به دلیل آنکه خلاف اخلاق حسنه است پذیرفته نشده است هرچند که نظر مخالف نیز وجود دارد.

بیشتر بخوانید: تفاوت ابراء و اعراض

نفقه در ایام عده

نفقه در طلاق رجعی: طلاق رجعی، طلاقی است که بعد از آن زن باید عده نگه دارد و با مرد دیگری وارد رابطه زناشویی نشود و در این مدت امکان رجوع از طلاق وجود خواهد داشت. مستند به ماده 1109 قانون مدنی در این نوع از طلاق تا پایان مدت عده نفقه زن برعهده مرد است مگر آنکه طلاق در حال نشوز زن واقع شده باشد.

نفقه در طلاق بائن: بر خلاف طلاق رجعی، در طلاق بائن شوهر در زمان عده حق رجوع از آن را ندارد. مستند به ماده 1109 قانون مدنی در طلاق بائن یا فسخ نکاح زن در مدت عده حق نفقه نخواهد داشت مگر آنکه از شوهر خود حامل باشد (حامله) که در این صورت تا زمان وضع حمل حق نفقه دارد.

نفقه در عده وفات: مستند به ماده 1110 قانون مدنی در ایام عده وفات، مخارج زندگی زوجه عندالمطالبه از اموال اقاربی که پرداخت نفقه به عهده آنان است (درصورت عدم پرداخت) تامین می‌گردد. به عبارت دیگر در عده وفات زن نسبت به اموال شوهر خود حق نفقه ندارد و می تواند نفقه خود را از اشخاصی که مکلف به انفاق هستند (مثل پدر یا مادر و یا فرزندان) دریافت کند.

بیشتر بخوانید: طلاق به حکم دادگاه بائن است یا رجعی؟