جایگاه سکوت در حقوق ایران

سکوت علامت رضایت است؟

در عرف عبارتی وجود دارد که میگویند سکوت علامت رضایت است. این جمله بیشتر در زمان خواستگاری شنیده می شود اما آیا این عبارت صحیح است؟ در این مطلب به بررسی جایگاه سکوت در حقوق ایران میپردازیم اما قبل از آن لازم است برای درک بهتر مطلب نقش اراده را در عقود بررسی کنیم.

نقش اراده در عقود

برای صحت یک قرارداد و عقد لازم است که شرایطی موجود باشد از جمله اهلیت طرفین، موضوع معین که مورد معامله باشد و
مشروعیت جهت معامله. علاوه بر این یکی دیگر از مواردی که در ماده 190 قانون مدنی برای صحت هر معامله لازم دانسته است قصد و رضای طرفین معامله است. در واقع موارد مذکور، شرایط عمومی و اساسی تمام عقود است که وجود آن ها در همه معاملات لازم است.

منظور از قصد و رضا

همانطور که اشاره شد قصد و رضای طرفین یکی از ارکان اساسی صحت یک عقد است، چه این عقد نکاح باشد و چه معامله یک کالا. قصد تصمیمی است که شخص می گیرد برای آنکه عقد را انشا کند. در واقع قصد محرک اجرای عمل حقوقی است. اما رضایت با قصد مترادف نمی باشد چرا که منظور از رضا تمایل قلبی و نیت درونی شخص برای انعقاد عقد است. به بیانی ساده تر قصد محرک و رضا نیت درونی است.

تاثیر فقدان قصد و رضا در عقود

مستند به ماده 195 فقدان قصد موجب بطلان عقد می گردد. مثلا اگر کسی در بیهوشی، مستی و یا در خواب معامله نماید و یا معاملات اشخاص مجنون و صغیر غیرممیز و همچنین معاملات ناشی از اکراه مادی به دلیل فقدان قصد باطل می باشد. لازم به ذکر است که فقدان رضا (مانند اکراه معنوی و معامله فضولی) موجب بطلان عقد نیست بلکه موجب عدم نفوذ آن عقد می شود.

سکوت در عقود، معاملات و اعمال

با توجه به موارد فوق دریافتیم که اراده نقش اساسی در انعقاد عقود دارد. تا زمانی که اراده شخص اعلام نشده هیچ‌کس از قصد و اراده او آگاه نیست و در این موارد شخص ساکت وضع مبهمی دارد و به درستی نمی‌توان فهمید موافق قرارداد است یا مخالف آن، و به درستی نمی‌توان فهمید موافق قرارداد است یا مخالف آن یا با پیشنهاد ایجاب کننده مخالف است یا آن را پذیرفته است. در نتیجه قاعده کلی در حقوق ایران این است که سکوت علامت رضا نمی باشد.

البته این یک اصل می باشد که در مواردی استثناء خورده است مانند ماده ۵۰۱ قانون مدنی که سکوت موجر را به معنای قبول باقی ماندن مستأجر دانسته و او را مستحق اجرت مقرر می داند. همچنین به استناد ماده 139 قانون تجارت، فوت یکی از شرکا منجر به انحلال شرکت تضامنی می‌شود مگر سایر شرکا و وارث متوفی توافق بر عدم انحلال نمایند. در این مورد نیز سکوت ورثه شریک متوفی تا انقضای یک ماه در حکم اعلام رضایت است.

نتیجه

برای انعقاد عقود قصد و رضا لازم است و قاعده کلی در حقوق ایران این است که سکوت علامت رضا نمی باشد و عبارت عرفی سکوت علامت رضایت است اصولا غلط می باشد. ضمن آنکه اثر سکوت را با توجه به اوضاع و احوال و شرایط تفسیر می‌کنند نه آنکه به طور کلی یک تفسیر برای آن وجود داشته باشد.