عقد هبه و اوصاف آن

هبه به چه معناست

قطعا شاهد این بوده اییم که در روز خاص کسی به ما هدیه داده است، این هدیه دادن و هدیه گرفتن که عملی پسندیده است حقوق آن را یک عقد می شناسد. نام این عقد هبه است. درواقع هبه عقدی است که به موجب آن یک نفر مال خودش را به یک فرد دیگری می بخشد.

عقد هبه در قانون

هبه به موجب ماده 795 قانون مدنی عبارت است از عقدی که به موجب آن ، یک نفر مالی را به رایگان به شخص دیگری تملیک می کند . به عبارت دیگر عقد هبه عبارت است از اینکه یک نفربه طور مجانی مالی را به کسی می بخشد.

اصطلاحات در عقد هبه

واهب: کسی است که مالی را به طور رایگان به شخصی می بخشد . (هدیه دهنده)
متّهب: کسی است که به موجب عقد هبه مالی را به دست می آورد. (هدیه گیرنده)
عین موهوبه: عبارت است از مالی که به موجب عقد هبه به مالکیت دیگری در می آید. (مالی که هدیه داده شده است)

زمان وقوع عقد هبه

 عقد هبه زمانی واقع می شود که متهب، عین موهوبه را قبض کند.قبض کردن یعنی اینکه متهب مال را دریافت کند و به تصرف خودش درآورد. پس توجه داشته باشید تا زمانی که متهب عین موهوبه را قبض نکند عقد واقع نشده است. البته اگر عین موهوبه در دست متهب باشد و مالک آن بخواهد این مال را به خود متهب هبه کند دیگر نیازی به قبض ندارد.

اهلیت در هبه

واهب باید اهلیت داشته باشد. به این معنا که عاقل، بالغ و رشید باشد. ماده ۷۹۶ قانون مدنی در این خصوص  مقرر داشته است که: “واهب باید برای معامله و تصرف در مال خود اهلیت داشته باشد.” اما لازم نیست که متهب برای دریافت هبه از اهلیت قانونی برخوردار باشد بنابر این صغیر ممیز و سفیه،خود می توانند راسا عقد هبه را قبول نمایند (چون تماما به نفع اوست) ولی مستند به ماده 799 قانون مدنی قبض موهوبه باید توسط ولی یا قیم او صورت پذیرد. 

رجوع از هبه

هبه عقدی تملیکی و لازم است. برخی معتقدند که هبه عقدی جایز است اما این که هبه را عقدی جایز بدانیم غلط است چرا که عقود جایز با فوت یا حجر طرفین منفسخ می شود اما فوت یا حجر طرفین در هبه موجب انفساخ نیست فقط واهب در شرایط خاصی حق رجوع از هبه را دارد. رجوع از هبه به این معناست که شخص واهب بخواهد هدیه خود را پس بگیرد. (برای مطالعه بیشتر مراجعه شود به: محمدمهدی توکلی (1398)، مختصر حقوقی مدنی، انتشارات مکتوب آخر، چاپ هفدهم، ص 552)

• عقد لازم و جایز به چه معناست؟ (کلیک کنید)

شرایط پس گرفتن هدیه

شخصی که مالی را هدیه داده است می تواند هر زمان که بخواهد آن را پس بگیرد که به آن رجوع از هبه گفته می شود. برای رجوع الزم است دو شرط فراهم باشد:
مال مورد هدیه موجود باشد
حق رجوع واهب از بین نرفته باشد

در این موارد رجوع از هبه امکان ندارد

علیرغم اینکه بر اساس قانون مدنی ، رجوع از هبه امکانپذیر است ، اما در ماده 803 قانون مدنی مواردی هم پیش بینی شده است که در صورت وجود آن ، واهب یا هبه کننده دیگر نمی تواند از هبه رجوع کند و آن را پس بگیرد . بر اساس این ماده ، عدم امکان رجوع از هبه شامل موارد ذیل است :

در صورتی که عین موهوبه ( یعنی مالی که هبه شده است ) از بین رفته باشد ، دیگر نمی توان از عقد هبه رجوع کرد .

در صورتی که متهب ( گیرنده هبه ) پدر ، مادر یا اولاد واهب باشند نمی توان از هبه رجوع کرد .

در صورتی که هبه از نوع هبه معوض بوده باشد و عوض هبه هم دریافت شده باشد.

در صورتی که مال هدیه شده از ملکیت هبه گیرنده خارج شده باشد و به دیگری تعلق گرفته باشد دیگر نمی توان هبه را پس گرفت .

در صورتی هم که در مال هبه شده تغییراتی حاصل شده باشد ، دیگر نمی توان از هبه رجوع نمود .

اگر هیچ کدام از این موارد در خصوص مال هبه شده وجود نداشته باشد ، می توان از هبه رجوع کرد.