شاید عبارت طلاق به‌واسطه‌ی عسر و حرج را زمانی که از انواع طلاق صحبت میشود شنیده باشیم. ممکن است این سؤال در ذهن ما ایجاد شود که عسر و حرج تحت چه شرایطی منجر به وقوع طلاق خواهد شد؟
معنای لغوی:
دو واژه‌ی عُسر و حَرَج بهگونهای مترادف هم و به معنای سختی و مشقت در زندگی هستند.
در قرآن:
هر دو واژه در قرآن کریم به معنای سختی و مضیقه آمده است. در قرآن کریم میخوانیم: فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً»،یا «سَیَجْعَلُ اللّهُ بَعْدَ عُسْرٍ یُسْراً». بدین ترتیب، معناى عسر عبارت از صعوبت، مشقت و شدت است که در فارسى از آن به دشوارى و سختى تعبیر مى‌شود. واژه حرج نیز به معناى ضیق، تنگى، و سختى به کار رفته است، «… ما جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ »
در زندگی زناشویی:
اگر زن در طول زندگی مشترک دچار رنج و سختی قابل توجهی شود به طوری که ادامه زندگی مشترک برای او امکان پذیر نبوده و یا اینکه به لحاظ عقلی ادامه زندگی مشترک ضرر و زیان قابل ملاحظه ای را برای او ایجاد نماید ، این حق را دارد که از همسر خود طلاق بگیرد که به این نوع طلاق ، طلاق عسر و حرج یا طلاق بر مبنای عسر و حرج زوجه نیز گفته می شود .
در قانون:
در ماده 1130قانون مدنی به مفهوم عسر و حرج زن و تاثیر آن بر ایجاد حق طلاق برای زن پرداخته شده است که بر اساس این ماده در صورتی که دوام زوجیت موجب عسر و حرج زوجه باشد ، وی می‌تواند به حاکم شرع مراجعه و تقاضای طلاق کند . چنان چه عسر و حرج مذکور در محکمه ثابت شود ، دادگاه می‌تواند زوج را اجبار به طلاق نماید و در صورتی که اجبار میسر نباشد ، زوجه به اذن قاضی دادگاه طلاق داده می شود .
شرایط طلاق از طریق عسر و حرج:
در قوانین حقوق خانواده و قانون مدنی برخی از مصادیق عسر و حرج زن نام برده شده است که وجود مصادیق ذکر شده می تواند جزء شرایط ضروری برای طلاق عسروحرج از جانب زن به حساب آید . به عنوان نمونه شرایط طلاق بر مبنای عسر و حرج می تواند یکی از موارد زیر باشد :
- ترک زندگی خانوادگی توسط زوج ؛ حداقل به مدت شش ماه متوالی و یا نه ماه متناوب در مدت یک سال بدون عذر موجه ؛
- اعتیاد زوج به یکی از انواع مواد مخدر و یا ابتلای وی به مشروبات الکلی که به اساس زندگی خانوادگی خلل وارد آورد و امتناع یا عدم امکان الزام وی به ترک آن در مدتی که به تشخیص پزشک برای ترک اعتیاد لازم بوده است ؛
- محکومیت قطعی زوج به حبس پنج سال یا بیشتر ؛
- ضرب و شتم یا هرگونه سوء رفتار مستمر زوج که عرفا با توجه به وضعیت زوجه قابل تحمل نباشد ؛
- ابتلای زوج به بیماری های صعب العلاج روانی یا ساری یا هر عارضه صعب العلاج دیگری که زندگی مشترک را مختل نماید .
نکته: امکان طلاق عسر و حرج از طرف زن تنها محدود به وجود شرایطی که ذکر شده است نیست. یعنی هر شرایطی که موجب عسر و حرج ، سختی ، تنگنا و مضیقه قابل توجه برای زن شود به صورتی که ادامه زندگی مشترک را برای او دشوار کند ، می تواند یکی از شرایط طلاق عسروحرج محسوب شود و زن با استناد به این شرایط و اثبات این شرایط در دادگاه خانواده ، قادر است تا از شوهر خود طلاق از طریق عسر و حرج بگیرد .