تکلیف حق ارتفاق پس از تقسیم زمین

حق ارتفاق چیست؟

حق ارتفاق یکی از مفاهیم حقوقی است که به رابطه میان دو ملک (مالکیت زمین یا ساختمان) اشاره دارد و به یک مالک اجازه می‌دهد از ملک دیگری برای تسهیل استفاده از ملک خود بهره‌برداری کند. این حق معمولاً دائمی است و به نفع ملک «مرتفق» و به زیان ملک «مورد ارتفاق» برقرار می‌شود. به بیان ساده، حق ارتفاق به معنای اجازه یا حقی است که مالک یک ملک دارد تا برای استفاده بهتر از ملک خود، از امکانات یا قسمتی از ملک دیگری استفاده کند، بدون اینکه مالکیت آن ملک را داشته باشد. این حق معمولاً به املاک وابسته است.

ماده 93 قانون مدنی : ارتفاق حقی است برای شخص در ملک دیگری.

مثال‌های حق ارتفاق:

1. حق عبور: اگر برای دسترسی به زمین خود نیاز به عبور از زمین همسایه داشته باشید، می‌توانید حق عبور داشته باشید.
2. حق استفاده از آب: اگر برای آبیاری زمین خود نیاز به استفاده از چشمه یا قناتی در زمین همسایه داشته باشید.
3. حق نصب لوله یا کابل: مانند لوله‌کشی آب، گاز یا کابل‌های برق که ممکن است از زمین یا ملک همسایه عبور کند.
4. حق نور یا پنجره: مثلاً اگر پنجره خانه شما رو به زمین دیگری باز شود و طبق توافق، حق دارید از آن نور استفاده کنید.

حق ارتفاق بدون قرارداد

حق ارتفاق حقی عینی است که به موجب آن صاحب ملکی به اعتبار مالکیت خود می تواند از ملک دیگری استفاده کند (کاتوزیان، اموال و مالکیت، ش ۲۴۰). طبق ماده ۱۰۸ قانون مدنی و حکم ماده ۹۸ قانون مدنی، اذن محض مالک بدون اینکه قراردادی منعقد شده باشد، حقی ایجاد نمی کند بلکه صرفاً اباحه آور است و مالک هر وقت بخواهد می تواند از اذن ارتفاق خود رجوع کند(همان، ش ۲۵۰).

• ماده 98 قانون مدنی : اگر کسی حق عبور در ملک غیر ندارد ولی صاحب ملک اذن داده باشد که از ملک او عبور کنند هر وقت بخواهد میتواند از اذن خود ‌رجوع کرده و مانع عبور او بشود و همچنین است سایر ارتفاقات.
• ماده 108 قانون مدنی : در تمام مواردی که انتفاع کسی از ملک دیگری به موجب اذن محض باشد مالک میتواند هر وقت بخواهد از اذن خود رجوع کند مگر‌ اینکه مانع قانونی موجود باشد.

عدم موضوعیت مالکیت مشاعی

مال مشاع به مالی گفته می‌شود که مالکیت آن میان دو یا چند نفر مشترک است و هر یک از مالکان به‌صورت شریک در کل مال سهم دارند، بدون اینکه سهم هر یک به‌طور مشخص و فیزیکی جدا شده باشد. در واقع، مال مشاع به معنای مالکیت مشترک بر تمام اجزای یک مال است، به‌طوری که هیچ‌یک از مالکان نمی‌توانند ادعا کنند مالک بخش مشخصی از مال هستند، مگر اینکه مال تفکیک شود.

باید دانست که در حق ارتفاق، احکام مالکیت مشاعی جاری نیست؛ به این معنا که مطابق ماده ۱۰۶ قانون مدنی مالک ملکی که حق ارتفاق بر آن تحمیل شده است هرگونه تصرف مادی می تواند در ملک خود انجام دهد مگر اینکه باعث تضییع یا تعطیلی حق مزبور شود.

ماده 106 قانون مدنی: مالک ملکی که مورد حق‌ الارتفاق غیر است نمیتواند در ملک خود تصرفاتی نماید که باعث تضییع یا تعطیل حق مزبور باشد مگر با ‌اجازه صاحب حق.

از سوی دیگر طبق ماده ۵۸۱ قانون مدنی هر گونه تصرف مادی در مال مشاع بدون اذن سایر شرکا ممنوع است؛

ماده 581 قانون مدنی : تصرفات هر یک از شرکاء در صورتی که بدون اذن یا خارج از حدود اذن باشد فضولی بوده و تابع مقررات معاملات فضولی خواهد بود.

پس در نتیجه، با امعان نظر به موارد مذکور باید گفت که احکام اموال مشاعی در مورد حق ارتفاق جاری نیست.

تکلیف حق ارتفاق پس از تقسیم زمین

حق ارتفاق قابل تقسیم نیست یعنی اگر حق به سود ملک مشاعی برقرار شده باشد، تقسیم ملک موجب تجزیه حق ارتفاق نخواهد شد بلکه همان طور که ماده ۱۰۳ قانون مدنی بدان اشاره نموده است هر یک از شرکاء، مانند سابق می تواند از حق خود به طور کامل استفاده کند(کاتوزیان، اموال و مالکیت، ش ۲۴۱).

ماده 103 قانون مدنی : هر گاه شرکاء ملکی دارای حقوق و منافعی باشند و آن ملک مابین شرکاء تقسیم شود هر کدام از آنها به قدر حصه مالک آن حقوق و ‌منافع خواهد بود مثل اینکه اگر ملکی دارای حق عبور در ملک غیر بوده و آن ملک که دارای حق است بین چند نفر تقسیم شود هر یک از آنها حق‌ عبور از همان محلی که سابقاً حق داشته است خواهد داشت.

نکته: حق ارتفاق تابع و فرع مالکیت زمین است و همواره با اصل ملک انتقال می یابد بنابراین نمی توان آن را از حق مالکیت جدا کرد و مستقلاً به دیگری انتقال داد(حاشیه ذیل ماده ۱۰۲ قانون مدنی در نظم حقوق کنونی).

تکلیف حق ارتفاق با وقف ملک

وقف یکی از عقود بسیار مهم و پسندیده محسوب می‌شود که از طریق آن، مال یا منفعتی برای استفاده عموم یا اهداف خیریه تخصیص داده می‌شود. وقف در اصل به معنای حبس عین مال و تسبیل منفعت آن است، به این معنا که مالک، مال خود را برای همیشه از مالکیت شخصی خارج کرده و منافع آن را به نفع افراد یا گروه‌های خاصی اختصاص می‌دهد. با این حال، در خصوص اموالی که ممکن است مالکیت یا منافع آن به‌طور موقت در اختیار دیگری باشد یا اموالی که در آن حقوقی مانند حق ارتفاق برقرار است، سؤالاتی مطرح می‌شود. قانون مدنی ایران این موارد را بررسی کرده و قواعدی برای آنها تعیین نموده است.

طبق اصول حقوقی وقف ملکی که در آن حق ارتفاق موجود است، جایز است، مشروط بر آنکه به حق مزبور خللی وارد نشود. حق ارتفاق، حقی است که برای استفاده از ملک دیگری به نفع یک ملک یا شخص خاص برقرار می‌شود، مانند حق عبور، حق مجرای آب، یا حق استفاده از چاه. به‌عنوان مثال، اگر ملکی دارای حق ارتفاق عبور برای یک ملک مجاور باشد، مالک می‌تواند آن ملک را وقف کند، اما وقف به‌هیچ‌وجه نباید مانعی برای استفاده از حق عبور ایجاد کند. در این حالت، حق ارتفاق به قوت خود باقی می‌ماند و موقوف‌علیه (افرادی که از وقف بهره‌مند می‌شوند) ملزم هستند که این حق را رعایت کنند. لذا وقف ملکی که در آن حق ارتفاق وجود دارد خللی به حق مزبور وارد نمی کند.

ماده 64 قانون مدنی : مالی را که منافع آن موقتاً متعلق به دیگری است میتوان وقف نمود و همچنین وقف ملکی که در آن حق ارتفاق موجود است جایز است‌ بدون اینکه به حق مزبور خللی وارد آید.

حسین جواهری

شماره تماس مستقیم جهت انعقاد وکالت: 09127111049