جعل در قوانین ایران به معنای ساختن، تغییر دادن، یا تحریف عمدی اسناد یا نوشته‌ها به قصد تقلب است، به‌گونه‌ای که به زیان دیگری یا در راستای نفع غیرقانونی برای جاعل یا دیگری باشد. جعل یک جرم کیفری است که در ماده ۵۲۳ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) تعریف شده است.
ماده 523 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده): جعل و تزویر عبارتند از: ساختن نوشته یا سند یا ساختن مهر یا امضای اشخاص رسمی یا غیر رسمی خراشیدن یا تراشیدن یا قلم بردن یا الحاق یا محو یا اثبات یا سیاه کردن یا تقدیم یا تاخیر تاریخ سند نسبت به تاریخ حقیقی یا الصاق نوشته‌ای به نوشته دیگر یا بکار بردن مهر دیگری بدون اجازه صاحب آن و نظایر اینها به قصد تقلب.
مصادیق جعل :
ساختن نوشته یا سند.
ساختن مهر یا امضای اشخاص رسمی یا غیر رسمی.
خراشیدن یا تراشیدن یا قلم بردن.
الحاق، محو، اثبات، سیاه کردن یا تقدیم یا تأخیر تاریخ سند نسبت به تاریخ حقیقی.
الصاق نوشته‌ای به نوشته دیگر.
بکار بردن مهر دیگری بدون اجازه صاحب آن.
و نظایر اینها به قصد تقلب.
برای اثبات جرم جعل، وجود سه رکن ضروری است :
رکن قانونی:
مواد ۵۲۳ تا ۵۴۲ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) مربوط به جرم جعل است و شرایط و مجازات آن را تعیین می‌کند.
رکن مادی:
انجام عمل فیزیکی جعل، مانند تغییر در سند، ساختن سند جعلی، یا استفاده از مهر یا امضای دیگری.
رکن معنوی (قصد و نیت):
جاعل باید قصد تقلب داشته باشد، یعنی هدف او فریب دادن دیگران و کسب منفعت غیرقانونی یا ضرر زدن به دیگران باشد.
انواع جعل:
جعل مادی:
در جعل مادی، همانطور که گفته شد، فعل مثبتی انجام شده است که به طریق آن محتوای اصلی یک سند در یک یا چند بخش تغییر کرده است، به طوری که سند نهایی با سند اصلی تفاوت دارد. در واقع دست‌کاری در ظاهر اسناد، مانند تغییر تاریخ، اضافه کردن کلمات، یا حذف بخشی از متن را جعل مادی می نامند.
جعل معنوی:
جعل معنوی یکی از انواع جعل است که در آن، ظاهر سند یا نوشته دست‌کاری نمی‌شود، اما محتوای آن به گونه‌ای تنظیم یا تغییر داده می‌شود که واقعیت را تحریف کند. به عبارت دیگر، در جعل معنوی، سند از نظر ظاهر معتبر و قانونی است، اما اطلاعات و مندرجات آن با واقعیت مطابقت ندارد. پس می توان گفت که جعل معنوی عبارت است از : تحریف واقعیت در محتوای اسناد، بدون اینکه ظاهر آن تغییر کند. برای مثال، درج اطلاعات غیرواقعی در یک گزارش رسمی.
معنای انکار
انکار سند در دادگاه به معنای رد اعتبار یا صحت سندی است که به فرد ارائه‌دهنده منتسب شده است. در مواردی که یکی از طرفین دعوا سندی را به دادگاه ارائه می‌دهد و ادعا می‌کند که سند منتسب به طرف مقابل است، طرف مقابل می‌تواند انکار کند و بگوید که این سند به او تعلق ندارد. درواقع انکار سند، اعلام رد تعلق خط، مهر، امضاء و یا اثر انگشت سند غیر رسمی به منتسب الیه توسط خود منتسب الیه می باشد. که این موضوع در مورد اسناد غیررسمی مطرح می‌شود.
انکار زمانی صورت می‌گیرد که خوانده یا مدعی‌علیه (کسی که سند علیه او ارائه شده) اعلام کند:
سندی که ارائه شده امضا، مهر، یا اثر انگشت او نیست.
محتوای سند منتسب به او نیست.
شرایط انکار
انکار فقط در مورد اسناد عادی (غیررسمی) امکان‌پذیر است و در مورد اسناد رسمی، امکان انکار وجود ندارد، زیرا اعتبار آن‌ها پیش‌تر توسط مقام رسمی تأیید شده است. لذا اگر کسی نسبت به سند رسمی اعتراضی دارد، باید ادعای جعل کند، نه انکار.
نحوه رسیدگی به انکار سند در دادگاه:
هنگامی که خواهان، سندی را به دادگاه ارائه می‌دهد و آن را منتسب به خوانده می‌داند. خوانده می‌تواند اعلام کند که سند ارائه‌شده به او منتسب نیست. برای انکار، نیازی به ارائه دلیل نیست و صرفاً انکار او کافی است. در این حالت بار اثبات بر عهده خواهان است لذا پس از انکار سند، خواهان باید اعتبار سند را ثابت کند. این کار معمولاً از طریق کارشناسی خط و امضا، گواهی شاهدان یا سایر ادله اثباتی انجام می‌شود. اگر اعتبار سند اثبات شود سند به عنوان دلیل معتبر مورد استناد قرار می‌گیرد لیکن اگر اعتبار سند اثبات نشود سند از مدارک پرونده کنار گذاشته می‌شود و نمی‌تواند مبنای حکم قرار گیرد.
انکار سند باید در اولین جلسه دادرسی مطرح شود. درغیر این صورت، اگر خوانده در جلسه اول سکوت کند، به معنای پذیرش سند است. شایان ذکر است که در صورت عدم حضور خوانده در جلسه دادرسی، طبیعتاً او نمی‌تواند انکار خود را ثبت کند مگر آنکه دلایل موجهی برای عدم حضور داشته باشد.
انکار سند راهکاری قانونی برای رد اعتبار یا انتساب اسناد عادی در دادگاه است. این حق به کسی تعلق دارد که سند به او نسبت داده شده است. اگر خوانده در برابر سند ارائه‌شده ادعای انکار کند، خواهان باید اصالت سند را ثابت کند. انکار باید به موقع و با دقت انجام شود، زیرا عدم توجه به آن می‌تواند موجب پذیرش ضمنی سند و آسیب به حقوق طرفین شود.
معنای تردید
تردید به معنای نپذیرفتن تعلق خط، مهر، امضاء و یا اثر انگشت به منتسب الیه توسط شخص دیگر است. (دکتر عبدالله شمس ، ادله اثبات دعوا، ش 175 و 176) در واقع تردید مربوط به طرف سوم است (یعنی کسی که سند به او منتسب نشده ولی علیه او ارائه شده است). تردید سند به معنای شک و عدم اطمینان به اعتبار و اصالت سندی است که در دادگاه ارائه شده است. تردید معمولاً توسط شخصی انجام می‌شود که سند به او منتسب نیست اما این سند در دعوا علیه او مورد استناد قرار گرفته است. در واقع، تردید زمانی مطرح می‌شود که شخص ثالث یا طرف دیگر دعوا نسبت به اصالت یا اعتبار سند ابهام دارد. تردید معمولاً توسط فردی انجام می‌شود که سند به طور مستقیم علیه او به کار رفته است، اما سند به او منتسب نشده است.
تردید فقط در مورد اسناد عادی مطرح می‌شود. در مورد اسناد رسمی، اگر کسی به اعتبار سند اعتراض دارد، باید ادعای جعل کند، نه تردید.
فرایند تردید سند در دادگاه:
هنگامی که خواهان سندی را به دادگاه ارائه می‌دهد و آن را به عنوان دلیل یا مدرک علیه خوانده مطرح می‌کند. خوانده یا شخص ثالث می‌تواند در اولین جلسه دادرسی اعلام کند که نسبت به اعتبار سند تردید دارد. این اعلام تردید به معنای عدم پذیرش سند به عنوان مدرک معتبر است. پس از تردید، بار اثبات اعتبار سند بر عهده ارائه‌دهنده سند است. او باید از طریق کارشناسی خط و امضا، شهادت شهود و دیگر ادله اثباتی اصالت سند را ثابت کند. همچنین دادگاه ممکن است از کارشناس رسمی دادگستری برای بررسی اعتبار سند کمک بگیرد. اگر اعتبار سند اثبات شود سند به عنوان دلیل معتبر مورد استناد قرار می‌گیرد لیکن اگر اعتبار سند اثبات نشود سند از مدارک پرونده کنار گذاشته می‌شود و نمی‌تواند مبنای حکم قرار گیرد.
تفاوت های انکار، تردید و جعل
در جدول زیر، تفاوت‌های انکار سند، تردید سند و جعل سند به‌طور خلاصه بیان شده است:
توجه: ممکن است تصویر تلفن همراه قادر به پخش کلیه ستون های جدول نباشد لذا جهت مشاهده این جدول از طریق تنظیمات مرورگر تلفن همراهتان دسکتاپ سایت ( desktop site ) را انتخاب نمایید تا نسخه دسکتاپ سایت را ملاحظه نمایید یا آنکه از طریق لپ تاپ یا کامپیوتر این مطلب را مطالعه نمایید. مضافاً جدول زیر به صورت جداگانه در بخش دریافت فایل Word (انتهای مطلب) قابل دانلود است.
موضوع
انکار سند
تردید سند
جعل سند
تعریف
ادعای اینکه سند ارائه‌شده به فرد منتسب نیست (امضا، مهر، یا اثر انگشت متعلق به او نیست).
شک و عدم اطمینان به اعتبار یا اصالت سندی که علیه فرد ارائه شده است.
ادعا یا اثبات اینکه سند جعلی بوده و واقعیت ندارد (ساختگی یا تحریف‌شده است).
چه کسی می‌تواند مطرح کند؟
کسی که سند به او منتسب شده است.
کسی که سند به او منتسب نشده است، اما علیه او ارائه شده است.
هر کسی که نسبت به اصالت سند اعتراض داشته باشد.
نوع سند مورد اعتراض
فقط در مورد اسناد عادی امکان‌پذیر است.
فقط در مورد اسناد عادی امکان‌پذیر است.
هم برای اسناد عادی و هم برای اسناد رسمی مطرح می‌شود.
ماهیت اعتراض
رد کامل انتساب سند به خود.
اعلام شک و ابهام نسبت به اعتبار سند.
ادعای دست‌کاری یا تقلب در سند (مانند تغییر محتوا یا جعل امضا).
بار اثبات
اثبات اصالت سند بر عهده ارائه‌دهنده سند است.
اثبات اصالت سند بر عهده ارائه‌دهنده سند است.
اثبات جعلی بودن سند بر عهده معترض (مدعی جعل) است.
زمان طرح اعتراض
در اولین جلسه دادرسی باید مطرح شود.
در اولین جلسه دادرسی باید مطرح شود.
در هر مرحله‌ای از رسیدگی، در صورت کشف جعل، قابل طرح است.
اثر بر دعوا
در صورت اثبات انتساب سند، سند معتبر شناخته می‌شود. و بلعکس
در صورت اثبات اصالت سند، سند معتبر خواهد بود. و بلعکس
در صورت اثبات جعل، سند باطل شده و ارائه‌کننده آن ممکن است تحت تعقیب کیفری قرار گیرد.
آیا به اسناد رسمی قابل اعمال است؟
خیر
خیر
بله. در مورد اسناد رسمی و عادی قابل طرح است.
مثال
ادعا می‌شود امضای قرارداد متعلق به خوانده است، اما خوانده می‌گوید امضا از او نیست.
خوانده می‌گوید به اعتبار قرارداد ارائه‌شده شک دارد.
خوانده ادعا می‌کند که امضای او جعل شده یا متن قرارداد تحریف شده است.
خلاصه تفاوت‌ها:
انکار: مخصوص کسی است که سند به او منتسب شده و او انتساب آن را رد می‌کند.
تردید: مخصوص کسی است که سند به او منتسب نشده ولی به اعتبار یا اصالت سند شک دارد.
جعل: ادعای تقلب یا تحریف در سند است و می‌تواند برای هر نوع سند (عادی یا رسمی) مطرح شود.
چند نکته :
باتوجه به ماده 216 قانون آئین دادرسی مدنی انکار و تردید را فقط نسبت به اسناد عادی می توان اقامه کرد.
طبق ماده 219 قانون آئین دادرسی مدنی ادعای جعل را هم می توان نسبت به اسناد عادی و هم اسناد رسمی اقامه نمود.
تردید در مواردی به کار می رود که متعرض، صادرکننده سند نبوده باشد. به عبارتی دیگر تردید دفاع شخصی است که سند به او مستند نشده ولی علیه او مورد استناد واقع شده است. برای مثال شخصی مدعی است که از متوفی طلبکار است و سند را علیه وراث او ارائه می کند در اینجا ورثه می توانند تردید کنند.
در مواردی که رای دادگاه بدون دفاع خوانده صادر می‌شود، خوانده ضمن واخواهی از آن، انکار یا تردید خود را به دادگاه اعلام می دارد.
نسبت به مدارکی که در مرحله واخواهی مورد استناد واقع می‌شود نیز اظهار تردید یا انکار باید تا اولین جلسه دادرسی به عمل آید.
در مقابل تردید یا انکار، هرگاه ارائه کننده سند، سند خود را استرداد نماید، دادگاه به اسناد و دلایل دیگر رجوع می‌کند. استرداد سند دلیل بر بطلان آن نخواهد بود.
مهلت اظهار تردید یا انکار و ادعای جعل
با توجه به ماده 217 و 219 قانون آئین دادرسی مدنی، اظهار تردید یا انکار و ادعای جعل نسبت به دلایل و اسناد باید تا اولین جلسه دادرسی به عمل آید، مگر اینکه دلیل ادعای جعلیت بعد از موعد مقرر و قبل از صدور رای یافت شود.
ماده 217 قانون آیین دادرسی مدنی : اظهار تردید یا انکار نسبت به دلایل و اسناد ارائه شده حتی‌الامکان باید تا اولین جلسه دادرسی به عمل آید و چنانچه در جلسه دادرسی منکر شود و یا نسبت به صحت و سقم آن سکوت نماید حسب مورد آثار انکار و سکوت بر او مترتب خواهد شد. در مواردی که رای دادگاه بدون دفاع خوانده صادر می‌شود، خوانده ضمن واخواهی از آن، انکار یا تردید خود را به دادگاه اعلام می دارد. نسبت به مدارکی که در مرحله واخواهی مورد استناد واقع می‌شود نیز اظهار تردید یا انکار باید تا اولین جلسه دادرسی به عمل آید.
ماده 219 قانون آیین دادرسی مدنی : ادعای جعلیت نسبت به اسناد و مدارک ارائه شده باید برابر ماده 217 این قانون با ذکر دلیل اقامه شود، مگر اینکه دلیل ادعای جعلیت بعد از موعد مقرر و قبل از صدور رای یافت شده باشد، در غیر این صورت دادگاه به آن ترتیب اثر نمی‌دهد.
مطالب این وبسایت صرفاً جهت مطالعه و رفع مشکلات حقوقی بازدید کنندگان محترم منتشر شده اند و کلیک راست و کپی برداری دارای محدودیت است. لذا چنانچه جهت امور تحقیقاتی نیازمند دسترسی به متن مطلب می باشید، می توانید " از انتهای هر پست فایل ورد (word) آن را دریافت نمائید. "
