ترغیب و ایجاد انگیزه به خودکشی ( معاونت در خودکشی )
آیا خودکشی و ترغیب به خودکشی جرم است؟ آیا اگر شخصی، دیگری را به خودکشی ترغیب کند مجرم است؟
خودکشی در اسلام و اخلاق
در اسلام، خودکشی به شدت نهی شده و گناهی بزرگ محسوب می‌شود. این عمل برخلاف آموزه‌های قرآن و سنت پیامبر اسلام است. در احادیث نیز به شدت از خودکشی نهی شده است. به عنوان نمونه، در یکی از احادیث آمده است که کسی که خودکشی کند، در آخرت به عذاب شدیدی گرفتار خواهد شد و برای همیشه به همان حالتی که خود را کشته است، عذاب می‌شود.
دلایل منع خودکشی
1. مالکیت خداوند بر جان انسان: جان انسان متعلق به خداوند است و تنها او حق دارد زندگی و مرگ انسان را تعیین کند.
2. ارزش بالای حیات انسانی: در آموزه‌های اسلامی، زندگی انسان ارزش والایی دارد و حفظ آن یکی از مهم‌ترین وظایف است.
3. تحمل سختی‌ها و امید به رحمت خداوند: اسلام تشویق می‌کند که در برابر سختی‌ها و مشکلات صبر پیشه کنیم و به رحمت و کمک خداوند امیدوار باشیم.
4. ضرر اجتماعی: خودکشی تنها به فرد آسیب نمی‌رساند، بلکه خانواده و جامعه را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد و باعث رنج و اندوه دیگران می‌شود.
در اسلام خودکشی به عنوان ارتکاب فعل حرام، ممنوع و به تبع آن دارای عقوبت اخروی است و به تبع آن ترغیب و ایجاد انگیزه به خودکشی هم اخلاقی نمی باشد.
اسلام، افراد را به طلب کمک، توکل به خداوند و جستجوی راه‌حل‌های دیگر تشویق می‌کند. حمایت اجتماعی، مشاوره با افراد دانا و اهل ایمان، و بهره‌گیری از رحمت الهی از جمله توصیه‌های اسلامی برای مقابله با ناامیدی است. حال از منظر حقوقی می خواهیم بررسی کنیم که آیا خودکشی و ترغیب به خودکشی جرم است؟
تعریف جرم
جرم در علوم حقوقی و اجتماعی به معنای عملی است که برخلاف قوانین و مقررات وضع‌شده توسط جامعه یا دولت انجام می‌گیرد و مستوجب مجازات یا اقدام اصلاحی است. تعریف دقیق جرم بسته به نظام حقوقی هر کشور ممکن است متفاوت باشد، اما عناصر اصلی آن اصولاً مشابه است. در نظام حقوقی ایران، قانون گذار در ماده 2 قانون مجازات اسلامی جرم را اینگونه تعریف کرده است:
ماده 2 قانون مجازات اسلامی:
هر رفتاری اعم از فعل یا ترک فعل که در قانون برای آن مجازات تعیین شده است جرم محسوب می‌شود.
این تعریف بر سه عنصر اساسی استوار است:
1. عنصر قانونی:
- عمل انجام‌شده باید توسط قانون به‌عنوان جرم تعریف شده باشد. بدون وجود قانون، نمی‌توان عملی را جرم تلقی کرد؛ یا هیچ جرمی بدون قانون وجود ندارد).
2. عنصر مادی:
- جرم باید شامل یک رفتار (فعل یا ترک فعل) باشد که قابل مشاهده و اثبات باشد. این رفتار می‌تواند مانند دزدی یا قتل باشد یا ترک عملی که قانون انجام آن را الزامی کرده است، مانند ترک انفاق.
3. عنصر معنوی (روانی):
- ارتکاب جرم باید با قصد و نیت مجرمانه یا در برخی موارد ناشی از بی‌احتیاطی و سهل‌انگاری همراه باشد.
از دیدگاه جامعه‌شناسی، جرم به هر رفتاری اطلاق می‌شود که از هنجارها و ارزش‌های پذیرفته‌شده در یک جامعه منحرف شود و نظم اجتماعی را تهدید کند. تعریف جرم و تعیین مجازات برای آن اهدافی چون حفظ نظم اجتماعی، جلوگیری از وقوع رفتارهای زیان‌بار، و اصلاح مجرمان را دنبال می‌کند.
معاونت در جرم
معاونت در جرم به معنای کمک یا همکاری با فردی است که مرتکب جرم شده یا قصد ارتکاب آن را دارد، بدون اینکه خود معاون مستقیماً مرتکب عمل مجرمانه شود. در حقوق کیفری، معاونت یک رفتار تبعی است که به وقوع جرم اصلی وابسته است و در صورت عدم تحقق جرم اصلی، معاونت نیز منتفی می‌شود. در واقع معاونت در جرم تسهیل جرم است از طرف کسی که در دایره اجرایی و فعل مادی جرم نقش ندارد. مثلا شخص الف برای برای قتل شخص ب چاقویی تهیه می کند و چاقو را به شخص ج می دهد و شخص ج شخص ب را به قتل می رساند. در اینجا ج قاتل (مباشر) و الف معاون در قتل است. طبق ماده ۱۲۶ قانون مجازات اسلامی؛ اشخاص زیر معاون جرم محسوب می‌شوند:
ماده ۱۲۶ قانون مجازات اسلامی:
اشخاص زیر معاون جرم محسوب می‌شوند:
- الف- هرکس دیگری را ترغیب، تهدید، تطمیع، یا تحریک به ارتکاب جرم کند یا با دسیسه یا فریب یا سوءاستفاده از قدرت، موجب وقوع جرم گردد.
- ب- هرکس وسایل ارتکاب جرم را بسازد یا تهیه کند یا طریق ارتکاب جرم را به مرتکب ارائه دهد.
- پ- هرکس وقوع جرم را تسهیل کند.
- تبصره- برای تحقق معاونت در جرم، وحدت قصد و تقدم یا اقتران زمانی بین رفتار معاون و مرتکب جرم شرط است. چنانچه فاعل اصلی جرم، جرمی شدیدتر از آنچه مقصود معاون بوده است مرتکب شود، معاون به مجازات معاونت در جرم خفیفتر محکوم می‌شود.
تفاوت معاونت با شراکت در جرم:
معاونت: فرد نقش غیرمستقیمی در جرم دارد و عمل مجرمانه را مستقیماً انجام نمی‌دهد.
شراکت: فرد به طور مستقیم در ارتکاب جرم دخالت دارد و یکی از مرتکبان اصلی جرم است.
نکته مهم آن است که معاونت در جرم هنگامی محقق می شود که موجب وقوع جرم شود. درواقع اگر فعل و عمل مرتکب اصلی، جرم نباشد، معاونت در ارتکاب این عمل نیز جرم به شمار نمی‌رود و نمی توان آن شخص را مجازات کرد. در نتیجه با توجه به مطالب فوق برای رسیدن به سوال که “آیا خودکشی و ترغیب به خودکشی جرم است؟” باید ابتدا بدانیم آیا خودکشی جرم است یا خیر
آیا خودکشی جرم است؟
خودکشی در بسیاری از نظام‌های حقوقی، از جمله نظام حقوقی ایران، جرم مستقیمی محسوب نمی‌شود، اما اقدام به خودکشی می‌تواند پیامدهای قانونی یا اجتماعی خاصی داشته باشد. همانطور که در تعریف جرم گفته شد، اگر قانون برای عملی، مجازات تعیین کرده باشد جرم است. عمل خودکشی در حقوق ایران جرم انگاری نشده است و دارای مجازات نیست. همچنین با توجه به اصل شخصی بودن مجازات ها و مرگ مرتکب نمی توان افراد دیگر را به دلیل رفتار وی مجازات کرد. البته اگر مرتکب خودکشی ناموفق داشته باشد ممکن است که بتوانیم تحت عناوین دیگر او را مجازات کرد. مثلا مستند به ماده 618 قانون مجازات اسلامی، هر کس با هیاهو و جنجال یا حرکات غیر متعارف یا تعرض به افراد موجب اخلال نظم و آسایش و آرامش عمومی گردد یا مردم را از کسب و کار باز دارد به حبس از سه ماه تا یک سال و تا (۷۴) ضربه شلاق محکوم خواهد شد. اما باید توجه داشت که این مجازات عمل خودکشی نمی باشد. در نتیجه طبق قوانین فعلی، عمل خودکشی جرم نمی باشد و صرف آن عمل مشمول مجازات نخواهد بود اما این به معنای جایز بودن این عمل قبیح نمی باشد.
در بسیاری از کشورها نیز خودکشی به‌عنوان جرم تلقی نمی‌شود. اما در برخی کشورها، اقدام به خودکشی می‌تواند به مجازات‌های خفیف مانند جریمه یا الزام به درمان روانی منجر شود. با این حال، اکثر نظام‌های حقوقی مدرن تلاش دارند به جای مجازات، بر حمایت روان‌شناختی و درمان فرد تمرکز کنند.
معاونت در خودکشی
معاونت در جرم هنگامی محقق می شود که موجب وقوع جرم شود و از آنجایی که عمل خودکشی جرم نیست پس نمی توان ترغیب و ایجاد انگیزه به خودکشی را جرم بدانیم. به عبارت دیگر چون مجرمیت معاون، یک مجرمیت استعاری است، هرگاه عمل ارتکابی جرم نباشد، وصف مجرمانه به معاون نیز تعلق نمی گیرد. البته برخی از شرایط مانند شرایط خاص فردی که به خودکشی ترغیب شده است، در مجرم شناخته شدن فرد ترغیب کننده (معاون) موثر باشد. یکی از این شرایط، وضعیت شخص است مانند طفل بودن یا مجنون بودن شخص ترغیب شونده؛ یا آنکه قانون خاصی در آن خصوص وضع شده باشد که شخص ترغیب کننده قابل مجازات باشد؛ مانند تحریک به خودکشی از طریق رایانه است.
باید توجه داشته باشید که تحریک به خودکشی از طریق رایانه جرم محسوب می شود و به طور مستقل جرم انگاری شده است. در بند ب ماده 15 قانون جرایم رایانه ایی اینطور آمده است که: چنانچه افراد را به ارتکاب جرائم منافی عفت یا استعمال مواد مخدر یا روانگردان یا خودکشی یا انحرافات جنسی یا اعمال خشونت‌آمیز تحریک یا ترغیب یا تهدید یا دعوت کرده یا فریب دهد یا شیوه ارتکاب یا استعمال آنها را تسهیل کند یا آموزش دهد، به حبس از نود و یک روز تا یک سال یا جزای نقدی از شصت و شش میلیون (66,000,000) ریال تا دویست و شصت و چهار میلیون (264,000,000) ریال یا هر دو مجازات محکوم می‌شود.
توجه داشته باشید که جزای نقدی ممکن است دچار تغییر شود. لذا در هنگام به روز رسانی این مطلب در تاریخ 1403/09/08 جزای نقدی به شرح فوق می باشد.
مع الوصف، خودکشی عملی قبیح و حرام است اما در قوانین ایران جرم انگاری نشده است. با توجه به تعریف جرم و معاونت، برای تسهیل کننده یا ترغیب کننده به خودکشی نمی توان مجازات در نظر گرفت مگر در جرایم رایانه ایی که اگر کسی افراد را به خودکشی تحریک، ترغیب، تهدید، دعوت کرده، فریب دهد، شیوه ارتکاب یا استعمال آنها را تسهیل کند یا آموزش دهد مجرم شناخته می شود.
