عین معین مورد معامله می تواند مال در آینده باشد؟
تعریف مال
مال در قانون، به هر چیزی گفته میشود که دارای ارزش اقتصادی یا قابل مبادله باشد و افراد بتوانند از آن بهصورت قانونی بهرهبرداری کنند. تعریف مال و ویژگیهای آن در نظام حقوقی ایران بهطور گسترده در قوانین مدنی و تجاری مطرح شده است. برای ساده سازی این تعریف باید گفت که مال آن چیزی است که :
- دارای ارزش اقتصادی باشد: یعنی بتوان آن را خرید و فروش یا مبادله کرد.
- قابلیت تصرف و انتفاع مشروع داشته باشد: یعنی افراد بتوانند از آن بهرهبرداری کنند و این بهرهبرداری از نظر قانون ممنوع نباشد.
ویژگی مال
برای اینکه چیزی مال محسوب شود، باید دارای ویژگیهای زیر باشد:
- قابلیت نقلوانتقال: مال باید قابل انتقال به دیگری باشد (چه بهصورت فیزیکی و چه بهصورت حقوقی).
- ارزش مالی یا اقتصادی: باید قابلیت تبدیل به پول یا معادل پول را داشته باشد.
- مشروعیت: استفاده از آن نباید مخالف قوانین یا نظم عمومی باشد (مثلاً مواد مخدر از نظر قانون ایران مال محسوب نمیشوند).
مال مثلی و قیمی و عین معین و کلی
مال تقسیم بندی مختلفی دارد.
1- اموال مثلی
به اموالی می گویند که در اوصاف و ویژگی هایی که ایجاد رغبت می کند و مبنای تعیین قیمت قرار می گیرد از نظر عرف یکسان باشند به نحوی که بتوان هر یک را به جای دیگری به طلبکار داد. مال مثلی وفق ماده 950 قانون مدنی، مالی است که دارای شبیه و نظیر است؛
-
- اموالی که در صورت از بین رفتن، امکان جایگزینی مشابه آن وجود دارد.
- مثال: برنج، گندم.
ماده 950 قانون مدنی
مثلی که در این قانون ذکر شده عبارت از مالی است که اشباه و نظائر آن نوعًا زیاد و شایع باشد. مانند حبوبات و نحو آن و قیمتی مقابل آن است مع ذلک تشخیص این معنی با عرف می باشد.
2- مال قیمی
مال قیمی مالی است که شبیه و نظیر ندارد بلکه شخص آن در نظر عرف اهمیت دارد به همین جهت نمی توان مال دیگری را به جای آن قرار داد. به همین سبب در صورت تلف باید قیمت آن را پرداخت، و به همین اعتبار به آن قیمی می گویند.
-
- اموالی که قابل جایگزینی دقیق نیستند و ارزشگذاری آنها دشوار است.
- مثال: آثار هنری، عتیقهجات.
3- عین معین
مالی است که در عالم خارج، جدای از سایر اموال، مشخص و قابل اشاره باشد. در واقع عین معین به مالی گفته میشود که بهصورت مشخص و معین در زمان قرارداد یا تعهد وجود دارد و قابل شناسایی و تمییز از سایر اموال مشابه است. به عبارت دیگر، عین معین یک مال خاص و منحصر به فرد است که موضوع قرارداد یا تعهد قرار میگیرد. مثلاً :
- خانهای با مشخصات خاص در یک آدرس معین.
- یک خودروی خاص با شماره پلاک و ویژگیهای مشخص.
- یک تابلو نقاشی خاص.
4- عین کلی
مالی است که فقط در ذهن معین است و در عالم خارج می تواند بر افراد متعددی صدق کند. به عبارت دیگر عین کلی به مالی گفته میشود که با ویژگیهای عمومی و مشخصات نوعی تعریف میشود و یک مصداق مشخص و فردی از آن هنوز تعیین نشده است. مال کلی باید در ذمه (تعهد مالی) متعهد قرار گیرد تا در زمان تسلیم، مصداقی از آن تعیین شود. مثال های مال عین کلی :
- “یک تن گندم” (بدون اشاره به مکان یا نوع خاصی).
- “ده کیلو برنج طارم”.( 10 کیلو برنج طارم ممکن است در یک سیلو چندین تنی باشد که هنوز 10 کیلو آن جدا نشده است (تعیین مصداق نشده است))
- “یک دستگاه خودروی پژو ۲۰۶” (بدون اشاره به شماره پلاک یا مشخصات دقیق).
- “۱۰۰ عدد گوشی موبایل” از نوع خاصی (بدون تعیین شماره سریال یا موجودی دقیق).
عین معین مورد معامله می تواند ناظر به آینده باشد؟
با توجه به تعاریف مذکور، باید دانست: اگر مورد معامله عین کلی باشد همواره باید از اموال مثلی باشد زیرا مال قیمی دارای شبیه و نظیر نیست و اگر به صورت عین کلی معامله شود جهل به مورد معامله الزم می آید ولی در صورتی که مورد معامله عین معین باشد می تواند مثلی باشد یا قیمی. وفق ماده 361 قانون مدنی، در بیع عین معین مبیع باید هنگام عقد موجود باشد.
ماده 361 قانون مدنی:
اگر در بیع عین معین معلوم شود که مبیع وجود نداشته بیع باطل است.
این در صورتی است که عین معین به عنوان تملیک مال موجود فروخته شود ولی در بیع عینی که در آینده ساخته می شود مانند آپارتمان، موجود بودن در هنگام عقد ضرورت ندارد. اما توجه داشته باشید که قرارداد پیش فروش ساختمان بیع عین معین نیست و قرارداد ساخت ساختمان طبق شرایط قرارداد و بیع آن پس از ساخت است. پس در صورتی که عین معین مورد معامله قرار میگیرد نمی تواند عینی باشد که در آینده موجود می شود (برخالف بیع کلی) درنتیجه مال آینده به صورت عین معین قابل معامله نیست و به صورت کلی فی الذمه صحیح می باشد.
منظور از کلی فی الذمه:
کلی فی الذمه به مالی گفته میشود که در عالم خارج مصادیق متعددی دارد. میتوان گفت، مالی که به صورت کلی معامله میشود، معین است اما در عالم خارج مصادیق متعددی از آن وجود دارد.
منبع:
- ماده 361 قانون مدنی
- ماده 950 قانون مدنی
- عقود معین، ج ،1 ش 188
- کاتوزیان، اموال و مالکیت، ش 34
